İlaç Tedavileri

İnsan sağlığından bahsedilirken biyo-psiko-sosyal bir iyilik hali söz konusudur. Bu üç alan -biyolojik, psikolojik ve sosyal- iç içedir ve ayrı olarak değerlendirilemez. Psikolojik şikayetlerin rahatlatılabilmesi ile yapılan biyolojik müdahalelerden biri de farmakolojik tedaviler yani ilaç tedavileridir. Psikiyatri hekimleri tarafından yapılan kapsamlı değerlendirmeler sonucunda bireylere ilaç tedavileri önerilebilmektedir.

Klasik psikiyatri uygulamalarının odaklandığı; hastalık ve tanı odaklı herkese uygun tek çözüm tedavileri artık yetersiz ve ihtiyaçları karşılamaktan uzak yaklaşımlar olarak görülmektedir. Bu yaklaşım ile hastaların büyük kısmı şikayetlerinde ancak kısmi gerileme yaşadıklarını bildirmekte, birçoğu ise ilaçların istenmeyen etkilerinden mustarip olmaktadır.

Modern psikiyatrinin hasta odaklı yaklaşımı ise bireyselliği ve tedavi bağlamını korurken ölçülebilir yöntemleri ve kanıta dayalı kılavuzları bir araya getirerek ilaç tedavilerini sağlam ve güvenilir aynı zamanda esnek ve özelleştirilebilir kılmaktadır. Hasta odaklı ilaç tedavilerinin hedefi bireyleri hastalıklarını kontrol etmek konusunda güçlendirmek, yaşam öykülerinin problemleri alanları üzerinde otorite sağlamalarına ve tam bir iyilik haline dönmelerine yardımcı olmaktır.

İlaç Tedavileri Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar;

• İlaçlar kilo aldırır ve uyutur: Özellikle gerçeklik ile temasın yitirildiği ağır ruhsal hastalıklarda uyku ve beslenme bozuklukları sık görülür. Yalnızca bu bozulmaların olduğu senaryolarda iştah ve kilo üzerine etkileri olan ilaçlar, hastanın faydalanacağı ölçüde kullanılır. Ayrıca tedavide arzu edilen sonuçların elde edilmesiyle birlikte bu ilaçların dozlarında ya da türlerinde değişiklikler yapılarak hasta için en konforlu olan ilaç seçimi yapılır.

• İlaçlar bağımlılık yapar: Psikiyatrik ilaçların yalnızca küçük bir kısmı kırmızı/yeşil reçete ile satılan kontrole tabii ilaçlardır. Çoğu hastalıkta bu ilaçlara ihtiyaç olmamakla birlikte, şikayetlerin yoğun olarak yaşandığı ve kişinin günlük yaşamının büyük ölçüde bozulduğu durumlarda kısa süreli olarak bu ilaçların hızlı rahatlatıcı etkilerine ihtiyaç duyulabilmektedir. Psikiyatristin önerisi doğrultusunda, uygun doz ve sürelerde kullanıldığında bu ilaçların dahi bağımlılık yaratan etkileri ile karşılaşılmamaktadır. Antidepresan, antipsikotik ve duygudurum düzenleyici ilaçların bağımlılık etkisi bulunmamaktadır.

• İlaçlar kısırlık yapar, gebelik ve emzirmede kullanılamaz. Psikiyatrik ilaçların herhangi kalıcı bir kısırlık etkisi bulunmamaktadır. Gebelik ve emzirme döneminde dahi güvenle kullanılabilecek birçok tedavi alternatifi bulunmaktadır.

• Bu ilacı kullanan bir başkası iyileşti/kötüleşti: İlaç tedavileri bireysel özellikler ve ihtiyaçlar doğrultusunda seçilmelidir. Depresyonu olan iki kişiye verilen aynı tedavi birbirinden farklı etkiler gösterecek, faydalılığı da aynı şekilde değişken olacaktır.

• Bitkisel/doğal tedaviler daha iyidir: FDA (Food and Drug Administration) onayı almamış herhangi bir maddenin beden üzerindeki etkileri tahmin edilemez ve kanıta dayalı bilimsel çalışmaların yürütülmediğinin göstergesidir. Aktar gibi yerlerden alınan bitkisel ürünlerin içerdiği maddenin türü ve miktarı ile ilgili net bilgi elde etmek mümkün değildir. Bunun yanında reçetesiz satılan (OTC: Over the Counter) ürün ve gıda destekleri psikiyatrik hastalıkların tedavilerinde kanıtlanmış etkinliğe sahip değildir.

İlaç Tedavisinde Yardımı Olabilecek Bazı Noktalar

• İlaç tedavisi gündeme geldiğinde, psikiyatristinize soru sormaktan çekinmeyin. İlacın kullanım amacı ve şekli ile ilgili hekiminizden ayrıntılı notlar vermesini talep edebilirsiniz. Kaygılarınızı dile getirebilmek ve kapsamlı bilgilere sahip olmak ilaca olan uyumunuzu dolayısıyla da tedaviden gördüğünüz faydayı arttıracaktır.
• Daha önceden kullandığınız ilaçlar var ise psikiyatristinize bu ilaçların başlanma nedenlerini, dozlarını, kullanım sürelerini ve şikayetleriniz üzerine olan etkilerini net bir şekilde anlatmanız sizin için doğru ilacın seçilmesine yardımcı olacaktır. Hekiminiz bu süreçte soracağı sorular ile sizi yönlendirecektir, mümkün olduğunca açık cevaplar vermeniz önemlidir. Eski tedaviler ile ilgili detayları hatırlayamamanız durumunda e-nabız gibi ek bilgi kaynaklarına ulaşmak ya da tedavi sürecinize hakim bir yakınınızdan bilgileri almak gerekebilir, yine hekiminiz bu konuda size yol gösterecektir.
• Hekiminiz size mevcut ve geçmiş tıbbi tanılarınız ve geçirdiğiniz operasyonlar ile ilgili sorular yöneltecektir. Bu tanıların ne zaman konulduğu, hangi ilaçların kullanıldığı ve anlık yakınmaların var olup olmadığı psikiyatrik ilaç seçimini etkileyecektir. Potansiyel ilaç etkileşimlerinden kaçınmak ve mümkün olan en yüksek faydayı elde etmek için bu bilgiler oldukça önemlidir.
• Ayrıca psikiyatristiniz ailenizdeki bireylerin kronik medikal ve psikiyatrik hastalık geçmişi ile ilgili de sorular yöneltecektir. Genetik hastalıkların bilgisi de ilaç seçimini etkileyecektir.
• İlaç kullanımı esnasında, özellikle ilk günlerde, bazı yan etkiler görülebilir. Psikiyatristiniz bunlarla ilgili size bilgi verecektir, ancak konuşulmamış herhangi bir etki gelişmesi durumunda ilacınızı kendi başınıza kesmeyin ve psikiyatristinize ulaşın.
• Tedavinizin ilerleyen evrelerinde ilaçtan fayda görmek/görmemek nedeni ile ilacınızı kesmeyin ve doz değişiklikleri yapmayın. Ancak kontrollerinizde mutlaka bu bilgileri psikiyatristiniz ile paylaşın ve tedavi planınızı birlikte gözden geçirin.